Türkiye’de 2024, ekonomik krizin toplumun geniş bölümleri tarafından derinden hissedildiği bir yıl oldu. Yıllardır süren yüksek enflasyon bu yıl vatandaşların gündeminin birinci sırasında yer alırken, uygulanan faiz siyasetiyle birlikte Türkiye’de büyüme oranlarını da sert bir düşüş gösterdi.
Enflasyon beklenen ölçüde gerilemedi zira iktisat idaresinin kaybedilen itimat ve bozulan beklentileri tekrar çıpalaması kolay değildi. Gerçekten, vatandaş yüksek faiz ortamında yıl boyunca kemer sıkarken, kamudan beklenen tasarruf tedbirleri gerçekleşmeyince, enflasyonun düşeceğine yönelik güçlü bir beklenti de oluşamadı.
3 Haziran 2023’ten bu yana iktisadın dümeninde olan Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek 26 Kasım’da yaptığı açıklamada, “Enflasyonda şok devir öncesine gelmek 3 yıl sürüyor. Bir yıl bitti, iki yıl kaldı” açıklamasını yaptı. Şimşek’in bu açıklaması da 2025 için optimist olmayı zorlaştırırken, halkın iki yıl daha zorlanacağının itirafı oldu.
Dünyanın en büyük ekonomilerinin listelendiği G20 ülkeleri ortasında Arjantin’den sonra en yüksek enflasyona sahip ülke olan Türkiye, tıpkı vakitte üyeler ortasında 2024’ü resesyonla geçiren tek ülke oldu. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) bilgilerine nazaran Türkiye iktisadı hem yılın ikinci çeyreğinde hem de yılın üçüncü çeyreğinde çeyreklik bazda yüzde 0.2 oranında küçüldü. Lakin iktisadın daraldığı bu periyotta Türkiye, enflasyon problemini da çözemedi.
ARJANTİN’İ GEÇEBİLİRİZ
Gıda, kira üzere herkesin hayatını direkt etkileyen temel kümelerde görülen artışlarla TÜİK’e nazaran Türkiye’de kasımda yıllık enflasyon yüzde 47.09 olarak ölçüldü. G20 ülkeleri ortasında Türkiye, en yüksek ikinci enflasyon oranına sahip. Hiperenflasyonun gölgesindeki Arjantin’de yıllık enflasyon yüzde 166 oldu. Üstelik, Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü’nün (OECD) varsayımlarına nazaran 2025’te enflasyonumuz, Arjantin’i de geçerek G20’de birinci sıraya çıkacak. Kurumun iddialarına nazaran 2025 sonunda Türkiye’de enflasyon yüzde 30.7, Arjantin’de yüzde 29.8 olacak.
Enflasyonla gayret sürecek mi?
Sekiz aydır siyaset faizini yüzde 50’de sabit tutan Merkez Bankası’nın, geçen hafta siyaset faizini 250 baz puan indirmesinin akabinde, Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, “Faizi katiyetle indirmeye başlayacağız. 2025, bunun işaret yılı olacaktır. Faiz inecek ki enflasyon da insin” sözlerini kullanması, son yıllarda Türkiye iktisadını felakete sürükleyen ‘Faiz sebep enflasyon sonuçtur’ teorisine geri mi dönülüyor? sorularını akıllara getirdi. Bu sorunun cevabı iktidarın enflasyonla çabayı sürdürüp sürmeyeceğini de karşılığı olacak.
TL %16.5 bedel kaybetti
2024 yılı, TL’nin gerçek olarak paha kazandığı lakin nominal paha kaybının yüzde 16.5’e ulaştığı bir yıl oldu. Yıla 29.5648 liradan başlayan dolar dün 35.3615 liralık rekoruyla 2024’ü uğurladı. Euro ise 32.6443 liradan başladığı 2024’ün son gününde 36.8904 lirayı test etti ve yüzde 13 yükseliş kaydetti. TCMB siyaset faizini arttırırken TL’nin gerçek olarak pahalanma sürecine girmesi, denetimli kur sistemi ile doların enflasyon kadar artmaması dolarizasyonda frenleme sağladı. Yerleşiklerin döviz mevduatı 2024’te parite tesirinden arındırılmış olarak 18.1 milyar dolar azaldı. 2024’te swap, tahvil ve pay yoluyla yabancı girişi 43.5 milyar dolar oldu.
İlk yarıda en yeterli ikinci de en kötü
Borsa İstanbul 2024 yılında yüzde 33 getiri yarattı. Bu getiri enflasyonun ve mevduat faizinin altında kaldı. Borsa aslında yılın birinci yarısında yüzde 40 düzeylerinde getiri elde etmişti ve enflasyonun, faizin çok üzerinde getiri sağlarken, dünyada en yeterli borsalar ortasında yer almıştı. Yılın ikinci yarısında ise yüzde 6 bedel kaybı oluştu ve dünyada en makûs borsalar ortasında yer aldı. İktisatta daralma en çok sanayi şirketlerini vurdu. Borsada yalnızca 34 şirket yatırımcısına enflasyonun üzerinde getiri verdi. 2024’te 34 şirket daha halka arzla borsaya geldi. Kelam konusu şirketler toplamda 60.23 milyar TL halka arz geliri elde etti.
Şimşek itiraf etti
Uygulanan siyasetlere rağmen enflasyon istenilen seviyede düşürülemedi. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in kasım ayındaki açıklaması da 2025 için optimist olmayı zorlaştırırken, halkın iki yıl daha zorlanacağının itirafı oldu.
İki yıl daha çekeceğimiz var
2024, yüksek enflasyonun gölgesinde geçti. Çalışanların fiyatlarındaki kayıp derinleşti, milyonların geçim savaşı daha da zorlaştı. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek’in 26 Kasım’daki “Enflasyonda şok öncesi devir öncesine gelmek 3 yıl sürüyor. Bir yıl bitti, iki yıl kaldı” açıklaması ise gelecek iki yılın ne kadar güç geçeceğinin adeta özeti oldu. Ülke iktisadının kronolojisinde 6 Ocak’ta en düşük emekli aylığının 10 bin lira olması, 25 Ocak’ta Merkez Bankası’nın (TCMB) faizi yüzde 45’e çıkarması, 2 Şubat’ta TCMB’nin ilk kadın başkanı Gaye Erkan’ın ‘görevden affını istemesi’ dikkat çeken başlıklardı. Ocakta merkezi idare bütçe açığı, Ocak 2023’e nazaran yüzde 367.5 arttı ve 150.7 milyar TL oldu, 21 Mart’ta TCMB Para Politikası Kurulu siyaset faizini yüzde 50’ye çıkardı, 13 Mayıs’ta ise kamuda 25 unsurluk tasarruf önlemleri açıklandı.
ZİRVEYİ GÖRDÜ
3 Haziran’da Türkiye İstatistik Kurumu’na nazaran, mayısta yıllık enflasyon yüzde 75.45 ile tepeyi gördü. 1 Temmuz’da kirada yüzde 25 artırım hududu kaldırıldı. 5 Eylül’de açıklanan yeni Orta Vadeli Program’da 2024 sonu enflasyon iddiası yüzde 41.5’e yükseltildi. Kasımda Merkez’in enflasyon beklentisi yüzde 44 oldu. 26 Aralık’ta 2025 yılı taban fiyatı 22.104 lirada kaldı. 27 Aralık’ta Merkez, siyaset faizini yüzde 47.5’e indirdi.
Asgari fiyatlı açlığı aşamadı
Ekonomik krizin faturasının yıkıldığı vatandaş 2024’ü her ay yükselen açlık ve yoksulluk sonu nedeniyle büyük bir hayat çabası ile geçirdi. Türk-İş araştırmasına nazaran 12 ayda hem açlık ve hem de yoksulluk hududu yüzde 40 artarken, hükümetin 2025 için belirlediği taban fiyat artışı ise yüzde 30 hududunda kaldı. 2024 yılı Ocak ayında 17 bin 2 TL olan minimum fiyata karşılık açlık hududu 15 bin 48 TL, yoksulluk hududu ise 49 bin 19 TL düzeyindeydi. Aralık ayına gelindiğinde ise açlık sonu yüzde 40 artışla 21 bin 083 TL’ye gıda ile birlikte başka tüm temel harcamalar için haneye girmesi gereken ve yoksulluk hududu olarak isimlendirilen fiyat 68.675 TL’ye çıktı. 2025 için belirlenen taban fiyat ise 22 bin 104 TL olarak belirlendi.
Ortalama fiyata dönüştü
Yüksek enflasyon ve düşen büyüme oranlarıyla birlikte Türkiye’de gelir dağılımındaki bozulma 2024’te de devam etti. TÜİK’in bilgilerine nazaran 2023’te işsiz oranların yaklaşık yarısı (yüzde 42.4) bu yıl da iş bulamadı. 2023’te işsiz olan 100 bireyden sırf 40’ı bu yıl istihdama katılabildi. 2023’te çalışan her 10 bireyden 1’i ise bu yıl ya işsiz kaldı ya da iş gücünden çıktı. Birebir araştırmaya nazaran fiyatlı çalışanların 2024’teki aylık geliri 17.480 TL ile neredeyse taban fiyat düzeyinde gerçekleşti.