Sayıştay’ın kamu iktisadi teşebbüslerine (KİT) yönelik 2023 kontrol raporları yayınlandı. Sayıştay’ın ÇAYKUR Kontrol Raporu’na nazaran, ÇAYKUR’a ilişkin çay fabrikaları ambarlarında çay torbalarının yıl sonu sayımlarının fiilen yapılmadığı, lakin sıfırlama yoluyla depodaki yarı mamul ölçüsünün net olarak tespit edilebildiği, bu tespitler sonucunda de muhasebede kayıtlı fiyat ile fiili durumun örtüşmediği görüldü.
2023 yılında, teklif toplama suretiyle farklı bankalardan 25.7 milyar TL ticari banka kredisi kullanan ve 24.7 milyar TL kredi ana para geri ödemesi yapan ÇAYKUR’un 2023 devir sonu itibariyle çeşitli bankalara 5.8 milyar TL kredi borcu var. Bu ortada 2018 yılında 7.6 milyar TL olan kurumun kredi kullanımı geçen yıl tepeye çıkarak 25.7 milyar TL’ye ulaştı.
‘BORÇLANMA SARMALI’
Raporda, şöyle denildi:
“Kuruluşun yıl içinde kredi kullanımı yıllar itibariyle artmış, 2023 yılında ise en yüksek düzeyine ulaşmıştır. Yıl içinde kredi geri ödemesinde artış olmasına karşın, sonraki yıla devreden kredi bakiyesi ise 5 milyar 822 milyon 700 bin TL olmuştur. Her ne kadar 2023 yılında 1.3 milyar TL faaliyet kârı doğmuşsa da, ödenen 1.1 milyar TL TL finansman masrafı sonucu yılın 69.2 milyon TL devir kârı ile sonuçlanmasına neden olmuştur. Periyot kârını azaltan en değerli öge olarak finansman masrafı karşımıza çıkmaktadır. Borçlanma sarmalının kırılabilmesi için işletme faaliyeti kârının artırılmasına ve kredi kullanma gereksiniminin azaltılmasına yönelik önlemlerin alınması ve bu suretle daha az kredi kullanılması gerekmektedir.”
ORGANİK ELDE KALDI
Rapora nazaran, 2023 yılında 12 bin 234 üretici 37 bin 435 dekar alanda organik çay tarımı gerçekleştirdi. 37 bin 435 ton organik yaş çay yaprağı satın alındı. Satın alınan organik yaş yapraktan 7 bin 575 ton kuru çay üretildi. 2023’te üretilen organik çayın fakat yüzde 6.13’ü olan 464 ton organik kuru çay satılabildi. 2019 yılında 202 ton, 2020 yılında 593 ton, 2021 yılında 538 ton, 2022 yılında 445 ton, 2023 yılında 464 ton organik çay satışı gerçekleştirildi. 2023 yılı sonunda stoklarda yaklaşık 14 bin 42 ton organik çay bulunuyor.
ANALİZ YAPILMADAN ALIM
ÇAYKUR’a ilişkin sekiz adet çay fabrikasının üzerine kurulu olduğu taşınmazların tamamının yahut bir kısmının tapuya tescil kayıtlarının yapılmadığı görüldü.
Soğuk çay içeceği alımı ihalelerinin incelenmesi sonucunda, ihale dokümanında belirtilen denetim ve tahliller yapılmadan soğuk çay içeceği alımlarının yapıldığı tespit edildi. İncelemelerde, 2023 yılı içerisinde toplam meblağı 581.6 milyon TL olan 23 adet ihale için teslim edilen eserlerle ilgili numune alınmadığı ve laboratuvarlarda tahlil süreçlerinin yapılmadığı hasebiyle mukavele kararlarına ters davranıldığı görüldü.
ŞİKAYET YAĞMURU
Raporda, gerekli denetimler yapılmadığında eser kalitesinde çeşitli sorunların ortaya çıkmasının mümkün olduğuna dikkat çekilerek, şöyle denildi:
“Nitekim, teşekküle 2023 yılında soğuk çay içeceğine ait 371 telefon, 211 mail, 333 toplumsal medya, 174 online şikayet sitesi ve 1 adet CİMER üzerinden olmak üzere toplam bin 90 adet şikâyet gelmiş olup, şikayetlerin mayalanma, tortu, asitlenme-köpürme, bozuk eser ve son kullanma tarihine ait olduğu tespit edilmiştir.”
Memur ve kontratlı işçiye toplu mukavele kararlarına karşıt olarak esirgeyici giysi ve donanım gerecinin tıpkı olarak verilmediği, bunun yerine alışveriş kartı verildiği tespit edildi.
Raporda, 2023 yılında ÇAYKUR’un net satış fiyatı evvelki yıla göre yüzde 62.2 oranında 5.4 milyar TL artarak 14.1 milyar TL’ye yükselmiş olsa da faaliyet kârlılılığının bir evvelki yıla nazaran yüzde 28.4’ten yüzde 12.9’a 15.5 puan gerilediği belirtildi. Bunun sebebinin de öz kaynakların bir evvelki yıla nazaran yüzde 202.3 artmasına rağmen faaliyet kârının yüzde 36.8 artması olduğu kaydedildi. Kuruluş faaliyetleri 2023 yılında 69.2 milyon TL net kârla sonuçlandı.